Nieuwe beroepscode voor sociaal werk

Per 1 januari 2022 is er een nieuwe beroepscode voor professionals in sociaal werk. Deze code geldt voor geregistreerden in de registers Maatschappelijk Werkers, GGZ-Agogen en Sociaal Agogen. De beroepscode dient als richtlijn bij ethische vragen en het dagelijks handelen van sociaal professionals. Ethica Jurja Steenmeijer schreef de nieuwe code in opdracht van beroepsvereniging BPSW. In dit interview vertelt Jurja over de totstandkoming en de meerwaarde van de nieuwe code voor sociaal werkers.

Waarom was er een nieuwe beroepscode nodig?

Jurja Steenmeijer: “De allereerste beroepscode voor het sociaal werk stamt uit 1962. De afgelopen twintig jaar hebben steeds meer beroepsgroepen binnen het sociaal werk een eigen code geschreven. Deze nieuwe beroepscode voegt vier oude beroepscodes samen: die van de sociaal-agogen (2009), maatschappelijk werkers (2010), sociaal werkers (2013) en jeugd- en gezinsprofessionals (2017). We merkten dat er ethisch geen grote verschillen waren tussen die vier beroepscodes, maar dat er door het verschillend taalgebruik wel verwarring ontstond. Een andere kwestie is dat er momenteel geen maatschappelijk werkers en sociaal-agogen meer afstuderen aan de hogescholen. Studenten ronden een overkoepelende opleiding Social Work af. Om daarbij aan te sluiten ontstond het idee voor een brede beroepscode voor sociaal werkers”.

Wat is er nieuw aan deze nieuwe beroepscode?

“Twee dingen zijn echt anders dan de vorige beroepscodes. Allereerst hebben we de kernwaarden toegevoegd. Die kernwaarden zijn niet voorschrijvend, het zijn geen wetten. Waarden geven wel richting aan de belangrijke dingen die je als beroepsgroep wil realiseren. De beroepscode laat de buitenwereld zien: ‘Dit zijn onze mores, dit is waar we als beroepsgroep voor staan’. Het tweede punt van verandering is dat we de begrippenlijst flink hebben uitgebreid. Deze biedt nu meer praktische handvatten dan voorgaande codes”.

“De beroepscode dient als richtlijn voor het handelen in de dagelijkse praktijk en bij complexe ethische vragen.”

– Jurja Steenmeijer

Waarom kies je voor kernwaarden en niet voor regels?

“Professionals willen vaak een antwoord op de vraag: ‘Hoe los ik dat op in de praktijk?’ en zoeken dan naar regels. Maar de kans bestaat dat te veel regels het ethisch vermogen uitschakelen. Ethisch handelen gaat veel meer over het bevragen van het handelen. Die ethische discussie is iets wat altijd doorgaat. Ik zeg vaak: ‘Met de beroepscode moet je tien jaar uit de voeten kunnen, maar de ethische discussie moet een dag na het verschijnen al starten”.

Wat kun je als professional in de praktijk met de beroepscode?

“In de beroepscode staan de afspraken – in de vorm van normen of artikelen – waaraan de professionals zich zo veel als mogelijk dienen te houden bij de uitoefening van hun beroep. Op die manier helpt de beroepscode om te beslissen over het juiste handelen in een concrete situatie. De beroepscode dient als richtlijn voor het handelen in de dagelijkse praktijk en bij complexe ethische vragen. Je kunt de beroepscode gebruiken bij het maken van afwegingen over het handelen, bij casusoverleg, intervisie en moreel beraad”.

Heb je tijdens het schrijven de beroepscode ook afgestemd met professionals?

“Eerst hebben we bij elkaar gezeten om te bepalen wat de precieze vorm van de nieuwe code moest zijn. Ook wilde ik weten of er iets nieuws nodig was in de code en gekeken naar buitenlandse voorbeelden. Belangrijke vraag was: ‘Moeten er nieuwe normen komen of zijn de normen toereikend?’. Daarom heb ik in 2019 een Delphi-ronde met ethici, docenten ethiek, leden van beroepsverenigingen en leden van tuchtcolleges uitgezet waarin ik onderzocht of deze ene beroepscode voor sociaal werkers gewenst was. Toen bleek dat mensen daar gecharmeerd van waren. Ik heb alle artikelen uit bestaande codes in een overzicht gezet. Vervolgens hield ik een tweede Delphi-ronde en stelde daarbij de vraag: ‘Dit is de tabel met artikelen. Wat moet er nog bij en wat is in jullie ogen overbodig?’. Daarna lag er een conceptcode en die is via een online raadpleging door 175 professionals uit het veld becommentarieerd”.  

“Met de beroepscode moet je tien jaar uit de voeten kunnen, maar de ethische discussie moet een dag na het verschijnen al starten.”

– Jurja Steenmeijer

Wat zijn de veranderingen waar sociaal werkers de komende jaren mee te maken krijgen en in hoeverre hield je daar rekening mee tijdens het schrijven van de beroepscode?

“De beroepscode moet duurzaam zijn en daarom niet al te veel afgestemd zijn op tijdelijke gebeurtenissen. Toch zijn er wel een aantal ontwikkelingen waar we rekening mee hielden. Het eerste is dat sociaal professionals zich vaker professioneel moeten verantwoorden voor hun handelen. Andere ontwikkelingen zijn dat registratie steeds meer de norm wordt. Ook leggen we de nadruk op de ontwikkeling dat professionals meer oog moeten hebben voor de omgeving van een cliënt. Die gaan meer deel uitmaken van het hulpverleningsproces. Het is niet meer zo dat een sociaal of maatschappelijk werker van bovenaf oplegt wat de vrienden of familie van een cliënt moeten doen. Als professional ben je vaak een passant terwijl de mensen rond de cliënt vaak veel langer in het leven blijven van de cliënt”.

En digitalisering?

“Digitalisering is ook een belangrijk thema. Digitalisering levert wel een nieuwe context, maar niet per se een nieuwe ethiek op. De ethiek verandert niet wezenlijk door de digitalisering. Het klopt dat een beroepscode redelijk abstract blijft. Om mensen te helpen vorm te geven aan de praktische zaken, schrijven we nu aan wegwijzers die de professionals beter helpen bij ethische kwesties. We zoeken nog beroepsgroepen die hier aan mee willen werken. Geïnteresseerde professionals (of teams) kunnen contact opnemen met de BPSW door een mail te sturen naar jsteenmeijer@bpsw.nl.

Meer lezen

De BPSW heeft op haar website een volledig dossier gewijd aan de nieuwe beroepscode. Hier kun je de beroepscode gratis downloaden als pdf. Het is ook mogelijk de nieuwe beroepscode als hardcopy te bestellen. Ga daarvoor naar deze pagina.

Tekst: Peter de Koning