ACT: gedragstherapie ook voor sociaal domein

ACT is een methode uit de gedragstherapie die steeds vaker buiten de psychologie wordt toegepast. Dr. Tim Batink is GZ-psycholoog, supervisor VGCt & ACT-supervisor. Met zijn opleidingsbedrijf ACT in Actie geeft hij geaccrediteerde trainingen en cursussen, zowel online als op locatie. Tim Batink legt uit wat ACT is en welke rol ACT kan spelen in het sociaal domein.

Wat is ACT?

“ACT is een vorm van gedragstherapie. De afkorting staat voor Acceptance en Commitment Therapy. De therapie bestaat uit twee kerndelen. Het eerste is ‘Acceptance’. Dat betekent dat je leert om anders om te gaan met obstakels in je leven. Het gaat er niet om dat je de negatieve zaken in je leven probeert uit te bannen, maar dat je leert om er op een gezonde manier mee om te gaan. En zodra je uit de worsteling met die obstakels kunt komen, zul je zien dat er meer ruimste ontstaat om aandacht te geven aan wat je belangrijk vindt. In deze fase komt de ‘Commitment’ om de hoek kijken. Je gaat concreet investeren in de dingen die jij mooi en belangrijk vindt in jouw leven.”

Hoe verschilt ACT met andere interventies?

“Veel interventies zijn gericht het op het reduceren van klachten. Ze richten zich op wat een client níet meer wil in zijn leven. Die klachten zijn zeker relevant, maar de betekenisgeving krijgt weinig aandacht. Er wordt niet stil gestaan bij wat de cliënt wél wil met zijn leven. ACT geeft cliënten tools om met negatieve gedachten en gevoelens om te gaan. Daarnaast helpt het ze weer te investeren in datgene wat belangrijk voor ze is. Daarom wordt ACT niet alleen binnen de GGZ gebruikt, maar ook daarbuiten. Elk mens heeft wel eens last van vervelende gedachten en gevoelens – en kan soms de focus even kwijt zijn geraakt als het gaat om het geven van richting aan zijn of haar leven.”

Op welke manieren kunnen professionals in het sociaal domein ACT inzetten?

“Eén manier om beter met je obstakels om te gaan is defusie. Mensen zijn geneigd in hun hoofd te leven, zich helemaal te vereenzelvigen met hun gedachten. Met defusie leer je afstand te nemen van die gedachten, je leert je gedachten en gevoelens te observeren. Door afstand te nemen ontstaat er ruimte om juist de dingen te gaan doen die er voor jou toe doen (en niet als slaaf van je verstand te worden rond gecommandeerd). Op onze website hebben we meer dan vijftig ACT-oefeningen gratis beschikbaar gesteld en direct in de praktijk ingezet kan worden.”

Hoe werkt dat in de praktijk? Stel dat je als hulpverlener werkt met iemand die zwaar in de schulden zit. Hoe zou je ACT in die situatie toepassen?

“Naast een praktisch probleem waar die persoon mee zit, namelijk het geldgebrek, is er ook de emotionele impact die iemand meeneemt naar het gesprek. Door met ACT te werken geef je niet alleen praktisch advies: verander vooral wat je op dat moment kunt veranderen. In dit geval gaat dat over het oplossen van schulden, maar met ACT geef je ook mentale begeleiding. Je onderkent de heftige gevoelens en gedachten die geldstress met zich meebrengt en geeft iemand tools om hier op een functionele manier mee om te gaan.”

Is ACT ook van toepassing op sociaal professionals zelf?

“Jazeker! Het kan je helpen om op een gezonde manier om te gaan met stressvolle situaties die je toch met enige regelmaat zult tegenkomen in het werk. Ook kan het je helpen aandacht te houden voor je passie in het werk en zorgen dat je hier bewuste keuzes in kan blijven maken.”

Okee, een cliënt heeft zich gecommitteerd aan een verandering. Waarom lukt het dan toch vaak niet of die verandering door te voeren?

“De drijvende factor van gedrag is beloning. Als je veel tegelijk wil veranderen dan is dat erg lastig, omdat de beloning voor dat gedrag dan lang op zich laat wachten. Het is daarom raadzaam om te beginnen met kleine, haalbare stappen. Bij kleine stappen krijg je sneller een beloning en daarom lukt het je dat gedrag langer vol te houden. Als die eerste stap toch nog te groot blijkt dan breek je die weer in nog kleinere stappen. Het gaat erom in beweging te komen.”

Is het bewezen dat ACT werkt?

“Ja, ACT is een transdiagnostische therapievorm die evidence-based is. Uit onderzoek blijkt dat ACT de levenskwaliteit verbeterde van mensen die kampten met depressie, angsten, verslaving en chronische pijn. En je kan het dus ook toepassen als iemand nog niet in het traject van de GGZ zit. Bijvoorbeeld voor jongeren die in de coronatijd last kregen van somberheid. Tegen die jongeren kun je zeggen dat die situatie vervelend is en dat het normaal is dat ze zich rot voelen. Daarmee laat je zien dat hun gedachten niet raar zijn. Je kunt ze vragen of ze behoefte hebben aan tools die ze leert om te gaan met zo’n lastige situatie en te kijken wat er wel mogelijk is. Vraag waar ze blij van worden en kijk samen hoe ze hier, ondanks de beperkingen, vorm aan kunnen geven.”

Heb je een persoonlijk voorbeeld hoe ACT je heeft geholpen?

“Ja, ik ben soms ook onzeker over mijn werk, een aantal acceptance-tools hebben mij geholpen om dit stemmetje in mijn hoofd (“Je bent niet goed genoeg”) tijdig te herkennen en niet altijd naar te luisteren (defusie). Het heeft me ook geholpen om situaties die ik spannend vind alsnog aan te gaan in plaats van te vermijden (accepteren). Het commitment-onderdeel van ACT heeft ervoor gezorgd dat ik vanuit mijn waarden vrijheid parttime ben gaan werken en daarnaast ook nog een eigen bedrijf ben gestart om vrij te kunnen ondernemen. Tevens geeft dit mij meer tijd om te besteden aan mijn gezin en mijn nieuwe rol als pluspapa van twee toffe boys.”

ACT in Actie verzorgt onder meer een vijfdaagse ACT-basiscursus, een online e-learning van 10 modules (geaccrediteerd door Registerplein) en een driedaagse verdiepingscursus. 

Dit artikel is een gesponsorde bijdrage.

Tekst: Peter de Koning